Yalın üretim; mal veya hizmet üretiminde, üretilen mal veya sunulan hizmete herhangi bir değer katmayan ve israfa neden olan tüm unsurların ayıklanarak, bunların neden olduğu maliyetlerin ortadan kaldırılmasına yönelik bir üretim felsefesidir. Müşterinin gözünde, ürün veya hizmete değer katmayan unsurlar israftır ve bunlardan kurtulunmalıdır. Çünkü hedef koşulsuz müşteri memnuniyetidir ve müşteri memnuniyetine etkisi olmayan unsurlar ilave maliyetten başka bir şeye sebep olmaz. Temel felsefe olarak yalın üretim, daha az veya hiç israfla daha çok değer yaratmak, dolayısıyla daha fazla müşteri tatmini sağlamak üzerine odaklanmıştır. Yalın üretim felsefesine göre üretim faaliyetleri değer yaratan faaliyetler ve israfa neden olan faaliyetler olarak iki genel kategoriye ayrılmaktadır. Yalın üretimde amaç değer yaratan faaliyetleri geliştirmek, israfa neden olan faaliyetleri ise ortadan kaldırmaktır. Bu yolla ulaşılmak istenen nihai hedef, daha az maliyetle, daha az sürede, kaliteli ürün üretmek veya hizmet sunmaktır. Günümüzdeki küresel rekabet ortamında, ürününüze bir değer katmadan fiyatınızı artırmanız mümkün değildir. Böyle bir yola gitmeden fiyatınızı artırırsanız müşterilerinizi rakiplerinize kaptırırsınız. Kıyasıya rekabetin hüküm sürdüğü bir ortamda fiyatı kontrol edemiyorsanız, kârınızı artırmak için maliyetlerinizi düşürmeniz gerekmektedir. İşte ürüne değer katmayıp sadece israfa neden olan faaliyetleri tespit edip bunları ortadan kaldırırsanız, bu faaliyetlerin neden olduğu maliyetlerden de kurtulursunuz. Bu yolla maliyetleri azaltmanız, kârlılığınızı artırmanıza neden olur. Düşük maliyet, daha kısa sürede sunulan kaliteli ürün ve hizmetle birleşince müşteri talebi de artacaktır, bu da kârlılığınızın daha da artmasına sebep olacaktır. Yalın üretim bir nevi, vücudumuza hiçbir faydası olmayan, sadece ağırlığı artıran yağların alınmasına benzetilebilir.
Üretimde ise yağlar, değer katmayan sadece israfa neden olan faaliyetlerdir. Dolayısıyla öncelikle değer yaratan ve israfa neden olan faaliyetler birbirinden ayırt edilmelidir. İsrafa neden olan faaliyetler de; israfa neden olan ancak yapılması gerekli faaliyetlerle, tamamen israfa neden olan ve bu nedenle ortadan kaldırılması gereken faaliyetler olarak iki gruba ayrılır. Toyota tarafından maliyetlerin artmasına neden olan yedi israf belirlenmiştir.
İhtiyaç fazlası üretim: Müşterinin talebinden daha fazla miktarda üretim yapılması ihtiyaç fazlası üretimdir. Örneğin, yüksek tezgah hazırlama süreleri nedeniyle parti büyüklüklerinin (bir defada üretilen ürün miktarı) fazla olması müşterinin ihtiyacından daha fazla üretim yapılmasına neden olur. Müşteri talebini aşan üretim miktarı satılamayıp stoklanır. Stoklar için, stoklama alanı (ambar vb.) tahsis etmeniz ve burada personel çalıştırmanız gerekir ki bu da ürüne bir değer katmayıp sadece israfa neden olur.
Malzeme nakli: Malzemenin bir iş istasyonundan ötekine taşınması (nakli) zaman ve kaynak (işgücü, taşıma aracı vb.) israfına neden olan bir faaliyettir. Çünkü malzeme nakli ürüne herhangi bir değer katmayıp, müşterinin gözünde bir önemi yoktur.
Stoklar: Stok bulundurmak, ilk madde ve malzeme stoku şeklinde olsun, yarı mamul stoku şeklinde olsun veya mamul stoku şeklinde olsun ürüne müşteri gözünde bir değer katmaz. Ayrıca stoklara, bunlar satılıp paraya dönüştürülünceye kadar sermaye bağlanır. Bu nedenle stokların asgari düzeyde tutulması esas alınmalıdır.
Hareket: Burada hareket ifadesi ile yukarıda incelenen malzeme nakli kastedilmemektedir. Burada kastedilen çalışanların ve makinelerin hareketidir. Fabrika içinde bu yönden fazla hareket, kazalara, gecikmelere veya malzemenin yıpranmasına neden olur. Bu da müşteri yönünden ürüne bir değer katmayıp, israftan başka bir şey değildir.
Hatalı ürünler: Ürünlerin çeşitli nedenlerle hatalı çıkması, bunların yeniden işlenmesini veya hurdaya ayrılmasını gerektirir. Her iki durum da değer yaratan bir faaliyet olmayıp israftır.
Gereksiz işlemler ve karmaşıklık: Ürün üzerinde müşterinin ihtiyacından fazla işlem yapılmamalıdır. Müşteri için nelerin önemli olduğu belirlenmeli ve üründe bu özelliklerin bulunması sağlanmalıdır. Bunun ötesindeki işlemler müşteri için ekstra bir değer ifade etmeyecektir. Müşterinin ihtiyacının ötesinde ince, karmaşık ve maliyetli işlemlere girişilmesi israfa neden olur.
Beklemeler: Ürünler işlenmek için, iş istasyonlarının önünde beklememelidir. Bekleme sürelerinde ürün üzerinde hiçbir işlem yapılmamakta olup israf oluşmaktadır.
AYRICA TOYOTA tipi Üretim Yönetimi ise Yönetim ve Organizasyon açısından bazı farklı hatalara daha dikkati çekmiştir.
Çalışanların yeteneklerinden yararlanmamak: Yukarıda sıralanan israflar ancak çalışanların yaratıcılıkları ile ortadan kaldırılabilir. Sürekli iyileştirmenin sağlanması da ancak çalışanların yaratıcılıkları harekete geçirilerek sağlanabilir. Çalışanların fikirleri ve yaratıcılıklarından yararlanmamak, işgücünün bu yöndeki yeteneğinin israf edilmesidir.
İş güvenliğinin yetersizliği: Yetersiz iş güvenliği kazaların olmasına neden olur. Kazalar da işgücü ve zaman kaybı ile ilave maliyete sebep olur ki bunlar da israftır.
Malzemenin israfı: Özellikle malzemenin pahalı olduğu alanlarda, çeşitli nedenlerle (kırılma, dökülme, evsafını kaybetme, hatalı işleme vb.) malzemenin kullanılamaz duruma gelmesi önemli bir israf nedenidir.
Arızalar: Yeterli koruyucu bakım yapılmaması veya diğer nedenlerle makinelerin sık sık arıza yapması üretimde gecikmelere neden olur. Gecikmeler de işletme için israftır.
Enerjinin güvenilirliği: Üretimde kullanılan makineleri çalıştıran enerjinin çeşitli nedenlerle temin edilememesi (elektrik kesintileri vb.) veya yetersiz kalitede (düşük voltajda vb.) temin edilmesi üretimde kesintilere ve hatalara neden olur ki bu da israftır.
İşletmeler etraflı bir analizle bunlara benzer diğer israfları da tespit edebilirler. Yukarıdaki israfları incelediğimizde, bunların ürünlere hiçbir değer katmadığını, bununla beraber önemli miktarda maliyete sebep olduğunu görürüz. Yalın üretimin amacı da, yukarıda da ifade edildiği gibi, bu israfların ortadan kaldırılmasıdır. Bu israfların ortadan kaldırılması için Toyota aşağıdaki 10 prensibi uygulamaktadır.
Planlama: Geleneksel üretimde, ne miktarda üretim yapılacağı talep tahminlerine dayanılarak belirlenir. Tahminin tutmaması durumunda ya talep karşılanamaz, ya da talepten fazla üretim yapılarak stokların şişmesine neden olunur. Yalın üretim sisteminde ise müşteri siparişleri esas alınarak üretim planlanır.
Üretim: Geleneksel sistemde stoka üretim yapılır. Bu durum stok biriktirilmesine ve stok maliyetlerinin oluşmasına neden olur. Yalın üretimde ise müşteri siparişine üretim yapılır. Bu, mamul stoklarının oluşmamasını sağlar. Burada malzeme stoklarının yok edilmesi için tam zamanında üretim tekniği (JIT) uygulanır. İlk madde ve malzeme ihtiyaç duyulduğu miktarda, ihtiyaç duyulduğu yerde ve ihtiyaç duyulduğu zamanda hazır edilmektedir. Bunun başarılması tedarikçilerle sıkı bir ilişkiyi gerektirir.
Üretim süresi: Geleneksel üretimde uzun, yalın üretimde kısadır. Bu da beklemelerin ve malzeme naklinin en aza indirilmesi ile sağlanır. Üretim süresini kısaltmak için ayrıca çekme sistemi uygulanır. Bu sistemde, bir sonraki işlem ihtiyacı olan yarı mamulleri bir önceki işlemden ihtiyaç duyduğu zamanda ve miktarda almaktadır. Bunun sağlanabilmesi için montaj hattından geriye doğru iyi bir malzeme ihtiyaç planlaması yapmak gerekir.
Parti büyüklüğü: Geleneksel üretimde fazla, yalın üretimde azdır. Çünkü yalın üretimde, alınan çeşitli tedbirlerle tezgah hazırlama süreleri azaltılır. Bu da parti büyüklüklerinin azaltılmasına imkan sağlar.
Kalite kontrol: Geleneksel üretimde, üretim sürecinin sonunda ve örnekleme usulü ile yapılır. Yalın üretimde ise, hatalı parçanın çıkmasına izin verilmez. İşçiler sürekli olarak işlemin doğru ürün üretip üretmediğini kaynağında kontrol ederler. Hatalı ürün yakalanırsa, üretim hattı durdurulur, sorun tespit edilir, düzeltici önlemler alınır ve bundan sonra üretime devam edilir. Böyle bir uygulama aşırı israfın oluşmasını önler.
Fabrika yerleşimi: Geleneksel üretimde fonksiyonel yerleştirme vardır. Yani, benzer işi yapan makineler bir araya toplanmıştır. Bu durum ürünlerin iş istasyonları arasında aşırı taşınmasını gerekli kılmaktadır. Yalın üretimde ise iş akışına göre bir yerleşim söz konusudur. Ürünün işleneceği makineler arka arkaya sıralanarak malzeme nakli asgari düzeye indirilmiştir. Ayrıca malzeme nakli otomasyona bağlanarak sürat ve doğruluk da sağlanmaktadır. Yerleşimin en uç noktası hücre imalatıdır. Hücre imalatta makineler U şeklinde yerleştirilir ve tek bir işçinin hepsini çalıştırması sağlanır.
Yetkilendirme: Geleneksel üretimde işçinin yetkilendirilmesi azdır. Yalın üretimde ise işçinin yetkilendirilmesi yüksektir. Yetkilendirmeden kast edilen, işçinin işlemlerin iyileştirilmesi ile ilgili olarak teklifte bulunabilmesidir.
Stok devir hızı: Geleneksel üretimde düşük, yalın üretimde ise yüksektir.
Esneklik: Değişik çeşitte ürün üretebilme yeteneği olarak tanımlanan esneklik geleneksel üretimde tezgah hazırlama sürelerinin fazlalılığı nedeniyle düşüktür. Yalın üretimde tezgah hazırlama süreleri düşürüldüğünden, esneklik yüksektir.
Maliyet: Geleneksel üretimde yüksek, yalın üretimde israfı önlemek için alınan tedbirlerle düşüktür.
Ayrıca, zamanında koruyucu bakım yapılarak arızaların oluşması önlenmeli ve yaptığı iş için eğitilmiş, dolayısıyla işi doğru yapmasını bilen işçiler çalıştırılarak işgücünden kaynaklanan israflar ortadan kaldırılmalıdır. Yalın üretim sadece imalat işletmelerinde değil, hizmet işletmelerinde de kullanılabilir. Hizmet işletmelerinde, müşteri için bir değer ifade etmeyen israflar aynen imalat işletmelerinde olduğu gibi belirlenerek ortadan kaldırılmalıdır.
Yukarıdaki bilgiler çeşitli web sitelerinden ve http://www.abigem.org/appmanager/tr/portal?_nfpb=true&_pageLabel=pageKobiUretim&nodeName=KobiUretim_13 sağlanmıştır. Teşekkür ederiz
Sn. Turgut Evin & Berk Berber Teşekkürler
http://aysegulyildirimkaptanoglu.com/rsmlr/dosya/yalinuretim.pdf
OKUNACAK : http://www.emu.edu.tr/hcaner/wp-content/uploads/2014/09/organization-theories.pdf
